Bespreking van het boek van Rainer Mausfeld en Daniela Dahn.
Door Eugen Zentner, op 25 oktober 2022 gepubliceerd op Apolut.net en vertaald uit het Duits.
De publieke opinie wordt gemanipuleerd – niet alleen sinds het Coronabeleid en de Oekraïneoorlog, maar al heel, heel lang. Er worden verschillende technieken gebruikt, die de cognitieve onderzoeker Rainer Mausfeld en de publiciste Daniela Dahn samenvatten onder de term “stemmingmakerij en taboe”. Het beschrijft een werkingsprincipe volgens welke de leidende media opereren wanneer zij de opinie in een bepaalde richting willen sturen. “Tamtam” staat voor permanente afleiding met behulp van steeds nieuw sensationeel nieuws, terwijl “taboe” verwijst naar de strategie van het verbergen van specifieke informatie. Het is dus een “arsenaal van hoogontwikkelde technieken voor opinie- en affectmanagement, indoctrinatie en afleiding, voor het opwekken van angst en het uitsluiten van emancipatoire alternatieven”. Dat staat in dit boek van Mausfeld en Dahn, dat in 2020 voor het eerst verscheen en nu in een geactualiseerde en uitgebreide versie opnieuw is uitgegeven.
“Tamtam und Tabu” komt over als een werk met verschillende soorten teksten. De kern is Daniela Dahns analyse van de mediaberichtgeving over de Wende-periode, waarin zij zeer dicht bij de gebeurtenissen van die tijd komt en laat zien hoe de publieke debatruimte rond 1989/90 werd verstoord. De “Tamtam”, zo stelt zij op scherpzinnige en welsprekende wijze vast, hield verband met de vermeende schandalen van SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands)-bonzen, die moesten afleiden van wat er werkelijk op de achtergrond gaande was: de ombouw van het eigendomsstelsel. Na de val van de Muur hebben de mensen aan de hendels van de Bondsrepubliek alles in het werk gesteld om het volkseigendom terug te geven aan degenen die het na 1945 waren kwijtgeraakt. In de berichtgeving in de media was dit echter taboe, evenals kennis over de economische ineenstorting die gepaard zou gaan met de snelle hereniging en de invoering van de D-Mark.
Nog in 1989 wilde bijna driekwart dat “de DDR een onafhankelijke soevereine staat zou blijven”, schrijft Dahn. Voor de meerderheid was een hervormd socialisme een betere oplossing dan een kapitalistische weg. De toonaangevende media hebben deze stemming, met een beroep op “stemmingmakerij en taboe”, in een adembenemend korte tijd omgebogen. Dahn legt deze manipulatie van de opinie bloot door de documenten van die tijd te ontleden en legt, als een archeoloog, de middelen bloot van half- en desinformatie, van goede en slechte beloften en van angstcampagnes en uitputtingsstrategieën. Aan het eind van het boek vindt de lezer verschillende belangrijke krantenartikelen uit die jaren, waarmee hij de verklaringen van Dahn kan verifieren.
Terwijl Dahn in haar bijdrage een bronanalyse uitvoert, benadert Mausfeld de materie vanuit een abstract perspectief. Hij concentreert zich vooral op de illusiegenererende kracht van de westerse ideologieën, waarvan de kern is dat zij de kapitalistische democratie als een paradijs presenteren. Maar dit heeft al een fout in zijn ontwerp, volgens Mausfeld. Kapitalisme en democratie zijn fundamenteel onverenigbaar met elkaar omdat zij gebaseerd zijn op vrijwel tegengestelde functionele beginselen. Democratie is gebaseerd op het beginsel van gelijkheid in de socialisatie van de macht, terwijl kapitalisme gebaseerd is op ongelijk eigendom van de productiemiddelen. In dit opzicht is het kapitalisme een autoritaire regeringsvorm die als geen ander over geraffineerde middelen beschikt om mensen tot vrijwillige dienstbaarheid te verleiden. Hieronder zijn middelen om de samenleving te verdelen en andersdenkenden te breken.
“Zonder een massale invloed op de publieke opinie via een geschikte vorm van indoctrinatie,” schrijft Mausfeld, “zou het in een kapitalistische democratie snel duidelijk worden dat het eigenlijk helemaal geen democratie is.” Als cognitief onderzoeker heeft hij de methoden van deze vorm van heersen bestudeerd en vastgesteld dat sinds het begin van de vorige eeuw “een breed arsenaal aan technieken voor opinie- en affectmanipulatie is ontwikkeld tegen hoge financiële kosten en met massale deelname van de sociale wetenschappen en de psychologie”. Deze technieken zijn erin geslaagd de betekenis van het woord democratie te veranderen in zijn tegendeel, “zodat het niet langer de heerschappij van het volk betekent, maar de heerschappij van de elite”.
Naast deze bijdragen bevat het boek verschillende gesprekken tussen de twee auteurs, waarin zij samen verschillende onderwerpen bespreken. Nog uit de eerste editie is de bespreking van hun uitspraken in de voorafgaande teksten. Dahn en Mausfeld spreken over media, indoctrinatie en democratiemanagement, maar gaan ook in op de rol van de wetenschap, die zich beweegt tussen theoretische nieuwsgierigheid en middel tot overheersing.
Dit zijn interessante opmerkingen en verduidelijkingen, vooral omdat zij in een gesprek van meer recente datum onder het mom van “stemmingmakerij en taboe” onder meer verwijzen naar de Corona-crisis. Ook Daniela Dahn constateert in dit verband een manipulatie van de opinie, die voor haar duidelijk herkenbaar is geworden door grove slordigheden, tegenstrijdigheden en omissies in de argumentatie.
Rainer Mausfeld wijst er daarentegen op dat de Corona-crisis kan worden gezien als een uniek mondiaal veldexperiment vanuit het perspectief van de machtigen. Het biedt fabelachtige mogelijkheden voor “het verder ontwikkelen en testen van repressieve methoden waarmee de risico’s van een bedreiging via democratische weg eindelijk kunnen worden geëlimineerd”. De methoden van digitaal toezicht, waaronder pogingen om contant geld af te schaffen, en de methoden van repressie zullen dus een enorme vlucht nemen. De twee auteurs zijn het niet altijd met elkaar eens. Dat blijkt vooral uit een gesprek over de oorlog in Oekraïne, dat ook aan de huidige paperbackeditie is toegevoegd.
Daniela Dahn ziet de aanval van Rusland als een vergissing. Zij begrijpt dat Moskou jarenlang is geprovoceerd en geen antwoord heeft gekregen op zijn eigen voorstellen, maar zij vindt de oorlog niet zonder alternatief. Volgens haar had Rusland naar andere mogelijke oplossingen moeten zoeken. Rainer Mausfeld is het daar niet mee eens en is sceptisch: er is weinig reden om aan te nemen “dat het aantal menselijke slachtoffers en de omvang van de verwoestingen minder zouden zijn geweest als Rusland alleen maar reactief op militaire provocaties had gereageerd”. Beiden zijn het echter eens over de rol van de VS in het conflict. De oorlog was door hen lange tijd systematisch voorbereid. De aanval van Rusland vervulde uiteindelijk de vurige wens van de politieke elite en het militair-industrieel complex van de VS.
Dit gesprek vormt een hoogtepunt in het boek omdat het ook de oorlog in Oekraïne onderzoekt op het principe van “stemmingmakerij en taboe”. Dahn en Mausfeld geven sappige informatie die geen deel mag uitmaken van de algemene kennis, juist omdat ze in de toonaangevende media wordt verzwegen. Daartoe behoren bijvoorbeeld de overheidsdocumenten die in 2018 openbaar werden en die – zoals de cognitieve onderzoeker opmerkt – bewijzen “dat de plannen voor een massale oostwaartse uitbreiding van de NAVO al in 1993 tot in detail werden geformuleerd en dat het uiteindelijke doel was dat Rusland zich ondergeschikt zou maken aan het door de VS gedomineerde (sic) liberaal-kapitalistische economische systeem”. Terwijl Mausfeld hier het taboe belicht, illustreert Dahn de Tamtam: “De media slaagden er binnen enkele weken in de stemming van de bevolking te sturen door de geschiedenis van Oekraïne volledig te herschrijven. Ze lieten alle feiten die niet in hun gewenste verhaal pasten in een mum van tijd verdwijnen en maakten ze bijna onzichtbaar voor het publiek.”
Dit gesprek zit vol explosieve details en gaat in op zowel institutionele corruptie als de invloed van de regering Biden in Oekraïne. Maar het laat ook zien hoe de leidende media “ultrarechtse netwerken (in Oekraine red.) zouden hebben omgevormd tot democratielievende vrijheidsstrijders”. Beide auteurs luiden de noodklok. De EU heeft op historische schaal gefaald in het beheer van de Oekraïne-crisis, zegt Rainer Mausfeld. “Het heeft het crisisbeheer volledig overgeleverd aan de VS en de Europese stabiliteit en vredesorde en de welvaart van zijn burgers ondergeschikt gemaakt aan de imperiale geopolitieke doelstellingen van de VS.
“Als gevolg daarvan, zei hij, zijn toenemende politieke instabiliteit te verwachten.” De sociale onrust zal toenemen en de sociale kloof zal enorm toenemen.” Daniela Dahn ziet het ook zo: “We zullen geen overwinnaars zien, alleen verslagenen. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer verslagenen.”
