De Europeanen zijn bedrogen wakker geworden uit de droom van een verenigd continent. Vanaf de ruïnes van mislukt beleid moeten we Europa opnieuw in ogenschouw nemen. Fragment uit “Endspiel Europa” door Ulrike Guérot en Hauke Ritz. Gepubliceerd op Rubikon.news op 27 oktober 2022 en vertaald en bewerkt door het Europese Huis.
Geboren in 1964, studeerde politieke wetenschappen, geschiedenis en filosofie in Bonn, Münster en Parijs. Zij is professor, auteur en activist op het gebied van Europese politiek en democratie. In 2014 richtte zij het European Democracy Lab e.V. op, een denktank voor het herdenken van Europa. Haar boek uit 2016 “Why Europe Must Become a Republic: A Political Utopia” werd een bestseller in heel Europa. Haar meest recente boek is “Wer schweigt, stimmt zu: Über den Zustand unserer Zeit und darüber, wie wir leben wollen”.
Studeerde filosofie aan de Freie Universität en de Humboldt-Universität in Berlijn. Na zijn promotie richtte hij zich steeds meer op vraagstukken van buitenlands beleid en vredesonderzoek. Zijn focus ligt daarbij op het Oost-West-conflict, waarnaar hij sinds 2008 onderzoek doet. Hij heeft diverse publicaties op zijn naam staan en reist sinds 2014 regelmatig naar Rusland. Hauke Ritz heeft gedoceerd aan de Universiteit van Giessen, MSU en RGGU in Moskou en de Universiteit van Belgorod, en werkte onlangs voor de DAAD (Deutscher Akademischer Austauschdienst) in Moskou.
„Sobald Europa wieder erwacht, kehren Wahrheitsfragen in die große Politik zurück. Auf Dauer hängen Erfolge Europas von der Fähigkeit der Europäer ab, an ihre Rechte auf Erfolg zu glauben.“ — Peter Sloterdijk
Verraad aan Europa
Europa is in oorlog en pleegt daarmee verraad aan haar eigen verhaal van vrede. Zij wil een zogenaamd ´verenigde natiestaat´, Oekraïne, verdedigen en ziet daarbij over het hoofd dat juist het overbodig maken van de natiestaat de Europese verschijning zou moeten zijn. In Europa zou, gezien de ontwikkelingen met betrekking tot Oekraïne, voor de derde keer een wereldoorlog kunnen uitbreken. De huidige gebeurtenissen zijn een verraad aan Europa, een ongeëvenaarde culturele breuk met 70 jaar opbouw van Europese beschaving!
De enige en onmiddellijke verantwoordelijkheid van Europa is om al haar politieke gewicht in te zetten, daarbij geflankeerd door de VN en de OVSE, en op te roepen tot een onmiddellijk staakt-het-vuren en het plannen van vredesonderhandelingen.
Deze vredesonderhandelingen moeten niet alleen gaan over een vredesakkoord voor Oekraïne, maar over een Europese Grand Strategy, een nieuw grand design voor Europa in de 21e eeuw. De VS zouden eigenlijk van deze onderhandelingen moeten worden uitgesloten.
Europa en Rusland zouden overeenstemming moeten kunnen bereiken over een neutraal Oekraïne binnen een federale orde, waarmee de doelstellingen van het Akkoord van Minsk (Minsk II) worden bereikt en er tegelijkertijd wordt gestreefd naar een veiligheidsorde waarin niemand zich bedreigd voelt.
Dit zou nou precies overeenkomen met het idee van een coöperatieve, federale orde voor het gehele continent, zoals die in 1989 na de val van de Berlijnse muur werd nagestreefd. Tegelijkertijd zou Europa weer in termen van realpolitiek moeten leren denken en bijvoorbeeld moeten accepteren dat de Krim niet zal terugkeren naar Oekraïens grondgebied. Hoe Europa in een federale orde met Rusland zouden kunnen worden heroverwogen, kan in dit fragment slechts kort worden geschetst. Hopelijk worden onze ideeën door velen opgepakt en verder uitgewerkt.
De redenen van het Europese falen
In drie hoofdstukken van ons boek hebben wij getracht aan te tonen dat Europa, afgemeten aan zijn eigen doelstellingen, zichzelf 30 jaar na het Verdrag van Maastricht politiek, cultureel en economisch heeft verloren en dat beide projecten van 1989, de Europese Unie (EU) als politiek project en een coöperatieve vredesorde met Rusland, zijn mislukt. In de eerste plaats vanwege de mislukte democratisering van haar structuren, die de EU permanent beloofde, en ook geprobeerd heeft te verwezenlijken, maar waarin ze uiteindelijk gefaald heeft, evenals de mislukte opbouw van de sociale pijler van de EU, die niet kon zegevieren over EU´s neoliberale blauwdruk.
Ten tweede omdat Duitsland zijn belofte van Adenauer tot Kohl, namelijk dat Duitse en Europese eenwording twee kanten van dezelfde medaille zijn, niet is nagekomen. Het zou mogelijk zijn geweest om bij de bankencrisis de politieke unie van Europa tegelijkertijd een Europese financiële grondwet in te voeren. En ten slotte, vanwege de gerichte, om niet te zeggen gesublimeerde, Amerikaanse ondermijning van een politiek verenigd Europa in een coöperatieve vredesorde met Rusland.
Europa: wat nu te doen?
Wat kunnen we dan doen op dit keerpunt in de Europese geschiedenis, een moment waarop de wereld zichzelf opnieuw ordent, grotendeels zonder Europa? Kan Europa deze fouten, deze zelfmutilerende beslissingen, die zich momenteel rondom de oorlog rond Oekraïne uitkristalliseren, verhevigen en versnellen, nog corrigeren of is het te laat? Europa moet ontwaken voor een nieuwe onafhankelijkheid. Maar hoe, nu Europa halsoverkop op haar eigen ondergang afstevent en in een mengeling van haast (Nordstream 2 niet inschakelen), propaganda (“Poetins imperialisme”) en moraal (“waarden verdedigen”) tot het ene na het andere zelfdestructieve beleid komt, omdat niet mag en kan worden gezegd dat de Amerikaanse en Europese belangen in deze oorlog niet met elkaar overeenstemmen?
Europa verwart momenteel permanent waarden met belangen en ziet over het hoofd dat je nooit een waarde kan verdedigen die niet in jezelf geworteld is
Sahra Wagenknecht heeft, net als vele anderen, in verschillende interviews duidelijk gemaakt dat het Europese sanctiebeleid niet Rusland schaadt, maar alleen Europa zelf. De Russische economie is niet ingestort, het niet functioneren van Nordstream 2 heeft Rusland niet geschaad, terwijl Europa op de meest absurde manieren gedwongen is te zoeken naar gas. De roebel is niet ingestort, maar juist sterk geworden, terwijl de euro momenteel snel in waarde daalt. De Russische staatsschuld is onder controle, de Russische pakhuizen zijn vol: het sanctiebeleid om Rusland af te snijden van kapitaal en van handel heeft gefaald. Integendeel, Poetin had een goed punt toen hij in een toespraak in juni 2022 zei: “De economie van virtuele welvaart wordt onvermijdelijk vervangen door de economie van reële en harde activa”. Daarom zou Rusland zelfs de economische oorlog kunnen winnen: het gaat ook om een strijd van grondstoffen tegen de bubbels van de financiële markten.
Hoe lang wil Europa dit absurde, zelfdestructieve beleid blijven voeren in de misvatting dat het mogelijk is om een land als Rusland, dat grotendeels zelfvoorzienend is, economisch te sanctioneren, laat staan militair te verslaan?
Waar wil Europa zich in de 21e eeuw op oriënteren? Wil het genoegen nemen met de rol van een westelijke voorpost van de VS in Eurazië? Dit zou neerkomen op een “Latijns-Amerikanisering” van Europa, juist op een moment dat Latijns-Amerika zich eindelijk emancipeert van de VS. Wil Europa zich vastklampen aan deze mogendheid en voormalige ordehandhaver, de politie van de wereld, waarvan de roem, de macht en de invloed, maar ook de culturele aantrekkingskracht met de dag meer en meer afnemen? Wil Europa louter en alleen aan de Amerikaanse leiband lopen?
Het einde van de culturele hegemonie van Amerika
In ieder geval moet geconstateerd worden – zonder cynisme maar met oprechte droefheid – dat het huidige Amerika sociaal verwaarloosd en cultureel uitgeput is, en niet langer het The Land of the Free dat ooit zijn handelsmerk was. Dat is het trieste voor iedereen die van het land heeft gehouden! Dit proces van neergang is reeds lang voor Donald Trump ingezet. Trump belichaamde juist de politieke reactie op het interne verval van Amerika. Amerika als het land van onbegrensde mogelijkheden, vrijheid en universalisme, dat was het Amerika van Woodstock, de hippies en Joan Baez die zich in Vietnam blootsvoets voor een tank wierp. Dit was het land van Truman Capote en de Catcher in the rye, van John F. Kennedy en Martin Luther King, van Janice Joplin en Leonard Cohen, van Jane Austin, Philip Roth, Paul Auster of Jonathan Franzen. Het land van de Ivory League universiteiten – Yale, Harvard of Columbia – in een tijd dat een Hannah Arendt of een John F. Kennan er nog doceerde. Het was op dit Amerika dat de culturele hegemonie werd geconstrueerd en die Europa nu nog steeds beheerst. Deze veramerikanisering van Europa begon in de jaren 1960/1970. Enerzijds bekritiseerde de toenmalige studentenbeweging de oorlog in Vietnam. Anderzijds werden Amerikaanse trends, modes, films en muziek juist in die tijd onderdeel van de Europese (pop)cultuur.
Van dit Amerika is al lang niets meer over, en dit is geen laster of anti-Amerikanisme: het waren Amerikaanse intellectuelen die dit als eerste betreurden. Het Amerika van vandaag staat, in willekeurige volgorde: voor universiteiten die zijn ingekapseld in een woke-agenda met bijbehorende verboden op denken en spreken, voor een samenleving die even bang is voor als gecontroleerd wordt door een steeds repressiever binnenlands veiligheidsbeleid, voor religieuze fundamentalisten (evangelicals), voor rassenproblemen die nooit zijn opgelost (Black Lives Matter), voor regressief vrouwenbeleid en emancipatie (zie het abortusverbod in de meeste Amerikaanse staten, erger dan in Malta, Polen of Ierland), voor de doodstraf, voor sociale verwaarlozing (rust belt rond de voormalige grote steden zoals Detroit of Chicago) en voor oligarchisering op onvoorstelbare schaal (The 1-Procent), voor een kleptocratie en een deap state die, los van elke democratische legitimiteit en controle, wereldwijd zogenaamd “de belangen van de VS” afdwingt, en tenslotte voor een GAFA-complex (Google Apple Facebook Amazon) dat gewijd is aan een bijna brute transhumanistische en biopolitieke agenda en een ongebreidelde digitalisering (Metaverse). Het valt buiten het bestek van dit essay om hier de opvallende perversies, blinde vlekken of zelfingenomenheid te bespreken van het Westerse/Amerikaanse “liberalisme”, dat zonder het zelf te beseffen op weg is autocratisch te worden.
Niets daarvan is cultureel of politiek aantrekkelijk voor Europa, niets daarvan sluit aan bij de traditie van de Europese intellectuele geschiedenis, niets daarvan wordt geassocieerd met Europese waarden, weinig Europeanen willen zo leven.
Hiermee wordt de beslissende vraag gesteld die Europa moet beantwoorden voor haar verdere lot en zelfs haar voortbestaan als Europa, maar die niet wordt gesteld in het geweld van morele verhevenheid en eenzijdigheid in het commentaar op de oorlogsgebeurtenissen in Oekraïne: “Zijn de VS de beste en enige partner in de 21e eeuw?“
Wil (en kan) Europa in de 21e eeuw strategisch en economisch afhankelijker zijn van de VS dan in de 20e eeuw, zonder daarbij de culturele hegemonie met de VS te delen? Want cultureel – en dit wordt meestal over het hoofd gezien – is het Westen aan beide kanten van Atlantische oceaan niet meer zo met elkaar verbonden. Echter, cultuur is het fundament van elke relatie. Een ´louter´ strategische of economische Transatlantische relatie, hoe pragmatisch ook, is op de lange termijn gedoemd te mislukken omdat zij afhankelijkheden creëert waarin intellectuele vervreemding de boventoon voert. Geen enkel partnerschap kan dat overleven! Het gaat hier niet om het demoniseren van de VS, maar om de vraag wat Europa bedoelt wanneer het zegt zijn waarden te verdedigen. En welke partner het zoekt om deze waarden te verdedigen. Jean Monnet, een van oprichters van de EU, zei het al: “Als je Europa wilt, dan moet je bij de cultuur beginnen.”
