Wikipedia en propaganda – Het Europese Huis

Wikipedia- open encyclopedie of verborgen propaganda-platform

Vertaling uit het Duits van een item op Swiss Policy Research van maart 2020 en geactualiseerd in december 2023.

De basis
Als zevende meest bezochte website ter wereld en veruit de bekendste online encyclopedie heeft Wikipedia een grote invloed op de kennis en het wereldbeeld van veel mensen.

Wikipedia wordt algemeen beschouwd als een transparant en meestal betrouwbaar gemeenschapsproject. Bij nadere inspectie blijkt echter dat dit niet het geval is.

In feite wordt de Engelse Wikipedia, met zijn 7 miljard bekeken pagina’s per maand, beheerd door slechts 500 actieve beheerders, van wie de ware identiteit in veel gevallen onbekend blijft.

De Duitse Wikipedia, met ongeveer twee miljoen pagina’s en ongeveer een miljard bekeken pagina’s per maand, wordt beheerd door slechts 30 functionarissen en 150 beheerders (zie onderstaande grafiek).

Bovendien hebben studies aangetoond dat 80% van alle Wikipedia-inhoud wordt geschreven door slechts 1% van alle auteurs, wat op zijn beurt overeenkomt met slechts een paar honderd meestal onbekende mensen.

Invloed door bedrijven
Het is duidelijk dat een dergelijke niet-transparante en hiërarchische structuur gevoelig is voor corruptie en manipulatie. De beruchte “betaalde redacteuren” die gebruikt worden door bedrijven en gespecialiseerde PR-bureaus zijn slechts één voorbeeld.

In een van de bekendste gevallen was een projectmanager van het farmaceutische bedrijf Merck ook de beheerder van de Duitse Wikipedia en manipuleerde hij artikelen over de geschiedenis en producten van Merck. De zaak kwam in 2015 aan het licht, maar had geen gevolgen voor de beheerder.

In een ander geval gebruikte een Duitse journalist en PR-consultant verschillende accounts om het Franse farmaceutische bedrijf Sanofi-Aventis te beschermen tegen kritische berichten op Wikipedia.

In 2014 toonde onderzoek aan hoe Lufthansa gegevens over vliegtuiglawaai verwijderde van Wikipedia, voertuigfabrikant MAN informatie verwijderde over zijn tankproductie tijdens de Tweede Wereldoorlog, Daimler informatie verwijderde over politiek lobbyen en Boehringer-Ingelheim informatie verwijderde over het geproduceerde “Agent Orange”.

In 2023 werden medewerkers van de Indiase grondstoffenmiljardair Gautam Adani betrapt op het gebruik van meer dan 40 nepaccounts en betaalde redacteuren, waaronder een invloedrijke Wikipedia-zifter, om artikelen over de Adani Group en zijn oprichter te manipuleren.

Sommige van deze acties worden opgemerkt door Wikipedia-auteurs zelf, andere worden ontdekt door externe onderzoekers en weer andere blijven permanent onopgemerkt.

Deze ondoorzichtige bedrijfsinvloed op Wikipedia is echter slechts het topje van de ijsberg. In feite gaat de heimelijke en systematische manipulatie van Wikipedia veel dieper.

Geheime diensten
Al in 2007 ontdekten onderzoekers dat een van de meest actieve en invloedrijke Engelse Wikipedia-beheerders, bekend als “Slim Virgin”, in feite een voormalige informant van de Britse geheime dienst was die onder een valse naam in Canada woonde.

Eveneens in 2007 konden onderzoekers aantonen dat CIA- en FBI-medewerkers Wikipedia-artikelen bewerkten over controversiële onderwerpen zoals de oorlog in Irak en de militaire gevangenis Guantanamo.

Meer recentelijk kwam aan het licht dat een andere zeer productieve en agressieve Wikipedia-editor genaamd “Philip Cross” banden had met de Britse inlichtingendienst en verschillende journalisten van het Britse establishment. “Philip Cross belasterde onder andere onafhankelijke journalisten en academici die kritiek hadden op Britse militaire operaties.

In 2023 werd ook bekend dat de Saoedi-Arabische regering zestien agenten als beheerders op Wikipedia had geplaatst, die artikelen over politieke onderwerpen controleerden en de identiteit van twee onafhankelijke beheerders onthulden aan de Saoedische autoriteiten.

Zelfs in Zwitserland werden ongeïdentificeerde overheidsfunctionarissen betrapt op het witwassen van Wikipedia-items over de geheime dienst en zijn verleden, kort voor een openbare stemming over de bevoegdheden van de Zwitserse geheime dienst.

“Zionistische invloed“
Naast sommige westerse landen is Israël een van de meest actieve en invloedrijke overheidsactoren op Wikipedia.

Het is bekend dat het Israëlische ministerie van Strategische Zaken en Publieke Diplomatie, opgericht in 2006, pro-Israëlische activisten in verschillende landen coördineert die Wikipedia en andere online platforms bewerken ten gunste van de Israëlische belangen. Hiervoor heeft het ministerie zelfs een app ontwikkeld genaamd Act.IL, waarmee snel verschillende taken kunnen worden gedefinieerd en toegewezen.

Al in 2008 lieten uitgelekte berichten zien hoe de Israëlische lobbygroep CAMERA Wikipedia-auteurs en -beheerders opzette en heimelijk coördineerde om artikelen over Israëlische onderwerpen te beïnvloeden, critici te belasteren en Google-zoekresultaten te domineren: “Eerst bouwen we ons leger, dan trekken we ten strijde. () Dit is een marathon, geen sprint.”

De Israëlische inspanningen om Wikipedia-artikelen vorm te geven worden gesteund door een aantal hooggeplaatste persoonlijkheden. IT-ondernemer, IDF-commandant en latere premier van Israël, Naftali Bennet, organiseerde bijvoorbeeld cursussen over het “zionistisch bewerken” van Wikipedia.

In Duitsland werd een van de meest agressieve Wikipedianen na een juridische strijd van twee jaar ontmaskerd als een politieke agent die als buitenlandse vrijwilliger in het Israëlische leger diende. De agent gebruikte het pseudoniem “Feliks” – een verwijzing naar Feliks Dzerzhinsky, de architect van de Sovjet “Rode Terreur” – en manipuleerde honderden artikelen.

In 2021 werd onthuld dat de Amerikaanse Joodse Anti-Defamation League (ADL) een heel team van negen werknemers had die zich bezighielden met het bewerken van Wikipedia en het opnemen van ADL-bronnen in Wikipedia-artikelen. De ADL was eerder betrokken bij verschillende illegale spionageoperaties en werd door Victor Ostrovsky, een Mossad-klokkenluider, ontmaskerd als een instrument van de Israëlische geheime dienst.

Wikipedia zelf werd in 2001 opgericht door twee Amerikaans-Joodse IT-ondernemers, Jimmy Wales en Larry Sanger. Hoewel Sanger het platform sindsdien heeft verlaten en bekritiseerd (zie hieronder), is Wales nog steeds bestuurslid van de Wikimedia Foundation en ontving hij in 2015 de Israëlische Dan David Prijs voor technologische prestaties, waaraan een miljoen dollar is verbonden.

Particuliere inlichtingendiensten
Naast inlichtingendiensten van de staat manipuleren ook particuliere inlichtingendiensten Wikipedia-artikelen als onderdeel van geheime PR- en lastercampagnes voor klanten uit het bedrijfsleven en de overheid.

De Abu Dhabi Files bijvoorbeeld, die in 2022 uitlekten, onthulden hoe een Zwitserse privé-inlichtingendienst met de naam Alp Services in het geheim Wikipedia-artikelen in verschillende talen manipuleerde in opdracht van de heersers van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Het doel van deze miljoenen kostende operatie was om personen en organisaties die door de VAE als onvriendelijk werden beschouwd in diskrediet te brengen of zelfs failliet te laten gaan.

Daartoe plaatste Alp Services eerst lasterlijke artikels over de beoogde personen in verschillende media en vroeg vervolgens “vriendelijke Wikipedia-moderatoren” om de negatieve informatie te helpen toevoegen aan hun Wikipedia-artikels en alle pogingen om deze te corrigeren te blokkeren. Tot slot zorgde Alp Services ervoor dat de negatieve informatie hoog in Google internetzoekopdrachten verscheen.

De campagne in naam van de VAE – slechts één van meerdere van dergelijke operaties van Alp Services – leidde tot het faillissement van minstens één bedrijf en beschadigde de reputatie van een VN-mensenrechtenexpert die Wikipedia later bestempelde als “een monster”.

“Een van de gevaarlijkste websites”
Veel van deze Wikipedia-bijdragers bewerken artikelen bijna de hele dag, elke dag, wat suggereert dat ze ofwel gerund worden door toegewijde vrijwilligers met veel vrije tijd, of door betaalde professionals, of door een hele groep mensen.

Bovendien kunnen artikels die door deze actoren worden bewerkt meestal niet gemakkelijk worden gecorrigeerd, aangezien de bovengenoemde beheerders wijzigingen kunnen terugdraaien of afwijkende gebruikers op elk moment kunnen blokkeren.

Veel van deze heimelijke campagnes proberen standpunten van de overheid en de industrie af te dwingen en beschadigen de reputatie van kritische personen en organisaties. De Duitse NGO Wiki-Radar beschreef Wikipedia daarom in een boek als “een van de gevaarlijkste websites op het internet”.

Wikipedia-artikels over politieke en geopolitieke, commerciële, sociale, medische en sommige historische onderwerpen, evenals biografieën van ongeschikte academici, journalisten en politici worden in het bijzonder getroffen door dit soort systematische manipulatie.

In sommige gevallen heeft anonieme laster op Wikipedia geleid tot zelfmoord van de betrokkenen.

De “sceptische” beweging
Naast PR-bedrijven en staatsactoren spelen ook verschillende activistische groepen een belangrijke rol in het bewerken en manipuleren van Wikipedia-artikels.

Een van de meest invloedrijke maar minst bekende activistische groepen op Wikipedia zijn de zogenaamde “sceptici“, een obscure en sekte-achtige organisatie waarvan de leden niet “sceptisch” zijn over officiële standpunten, maar eerder critici van dergelijke standpunten. De “sceptici” fungeren dus in wezen als “cyberwarriors” voor politieke en commerciële belangen.

De “sceptici” richtten zich oorspronkelijk vooral op esoterische onderwerpen zoals UFO’s, homeopathie en parapsychologie (vandaar de naam “sceptici”), maar hebben hun activiteiten sindsdien uitgebreid naar veel complexere politieke, medische en wetenschappelijke gebieden.

Hoewel de meeste “sceptici” zelf geen wetenschappers zijn, verdedigen ze vaak een vermeende wetenschappelijke “consensus” of “autoriteit” en denigreren ze critici van een officieel standpunt als “crackpots” of “samenzweringstheoretici”. Typische voorbeelden zijn debatten over farmaceutische kwesties, wereldwijde klimaatverandering of inlichtingenoperaties.

Aan de ene kant houden “sceptici” echte en soms gevaarlijke kwakzalverij van Wikipedia, maar aan de andere kant onderdrukken ze ook legitieme debatten over controversiële onderwerpen.

In 2010 lanceerden de “sceptici” het initiatief “Guerrilla Skepticism on Wikipedia” (GSOW) om hun leden te trainen in agressief Wikipedia bewerken. Hun wereldwijde Wikipedia-activiteiten worden sindsdien gecoördineerd op een speciale website voor sceptici.

In 2019 verklaarde een Brits lid van de “sceptici” zelfverzekerd in een commentaar op voedingsstudies dat “de sceptici altijd de baas zullen zijn op Wikipedia”.

Zelfs tijdens de pandemie van het coronavirus (2020-2022) speelden de “sceptici” een centrale rol op Wikipedia door officiële maar meestal valse standpunten te handhaven en kritische onderzoekers, artsen en journalisten te belasteren. Een laboratoriumoorsprong van het virus werd bijvoorbeeld afgedaan als een “samenzweringstheorie” en het beschermende effect van de vaccins werd duidelijk overdreven.

In 2022 werd een anonieme Wikipedia-auteur en “scepticus” uiteindelijk ontmaskerd als een FBI-informant uit Texas die gespecialiseerd was in “online marketing” en werkte voor het “InfraGard“-programma van de FBI. Deze ontdekking zou erop kunnen wijzen dat sommige leden van de “sceptische” beweging eigenlijk actief zijn namens inlichtingendiensten.

Andere activisten
Een andere groep die bijzonder actief is in het bewerken en manipuleren van politieke en sociale onderwerpen in Wikipedia is de zogenaamde “Antifa-beweging” (zie onderstaande grafiek). Interessant is dat de moderne “Antifa-beweging” meestal pro-Amerikaans en pro-Israëlisch beleid steunt.

Gedetailleerd onderzoek wees bijvoorbeeld uit dat veel artikelen over politieke en sociale onderwerpen in de Duitse Wikipedia werden geschreven door een pianoleraar en Antifa-lid die meerdere uren per dag doorbracht met schrijven onder namen als “Jesusfreund” en “Kopilot”.

Activisten verdedigen ook het officiële verhaal over de complexe kwestie van klimaatverandering en belasteren kritische auteurs. Sommige van deze activiteiten worden gesponsord door overheden, zoals het “Project ter verbetering van de communicatie van kennis over klimaatverandering via Wikipedia”.

In 2019 bleek ook dat Duitse Wikipedia-artikelen over de onderwerpen energietransitie, opwarming van de aarde, klimaatbescherming, ontkenning van klimaatverandering, ontkenning van de wetenschap, windenergie, fotovoltaïsche energie en Greta Thunberg allemaal dezelfde hoofdauteur hebben: een lid van de politieke partij Die Grünen en de Duitse “sceptische” beweging.

Wikipedia en het WEF
Het is misschien geen verrassing dat Wikipedia-oprichter Jimmy Wales dergelijke geheime operaties herhaaldelijk heeft gesteund. Wales is een vriend van de voormalige Britse premier Tony Blair – in 2012 trouwde Wales zelfs met Blairs voormalige dagboeksecretaris – en is ook een “Young Global Leader” van het World Economic Forum (WEF) in Davos.

Over Davos gesproken: Wikimedia heeft zelf een fortuin vergaard van meer dan 160 miljoen dollar, waarvan het grootste deel niet is geschonken door luie studenten, maar door grote Amerikaanse bedrijven en invloedrijke stichtingen, wat herhaaldelijk heeft geleid tot belangenconflicten.

De voormalige CEO van Wikimedia, Katherine Maher (2016-2021), werkte eerder bij de invloedrijke Amerikaanse Council on Foreign Relations (CFR) en in een subgroep van de Amerikaanse National Endowment for Democracy (NED), een CIA cover organisation, die gespecialiseerd is in wereldwijde beïnvloedingsoperaties en “regime change“.

Katherine Maher is ook een Young Global Leader van het WEF, een Senior Fellow van de aan de NAVO gelieerde Atlantic Council en lid van de Foreign Affairs Policy Board van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. In 2016 uitte een Tunesische politicus het vermoeden dat Maher in feite een medewerker of agent van de Amerikaanse geheime dienst zou kunnen zijn.

Wikimedia Deutschland heeft ook relevante connecties: de voormalige directeur van Wikimedia Deutschland was eerder Vice President Corporate Communications bij de Bertelsmann Foundation en stapte daarna over naar de Berlijnse deelstaatregering als staatssecretaris. Bertelsmann is ook een zakelijke partner van Atlantik-Brücke en beheert de zogenaamde “content moderation” voor het Duitstalige Facebook via de dienstverlener Arvato.

Geopolitieke aspecten
Het feit dat Wikipedia wordt beïnvloed door Westerse en Israëlische inlichtingendiensten kan ook verklaren waarom Wikipedia-artikelen over geopolitieke onderwerpen zoals Rusland en Iran meestal in lijn zijn met de geopolitieke belangen van Westerse landen.

Overigens zijn veel toonaangevende auteurs van de Russische Wikipedia niet in Rusland gevestigd, maar in Oekraïne, Duitsland en de Verenigde Staten. Evenzo zijn veel toonaangevende auteurs van de Perzische Wikipedia niet gevestigd in Iran, maar in de Verenigde Staten, Canada, Frankrijk en Duitsland.

In de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne (2022) lanceerden Wikimedia en het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken een gezamenlijke campagne “om artikelen over de cultuur en het volk van Oekraïne te maken en te verbeteren in zoveel mogelijk taaledities van Wikipedia”.

Het gebrek aan controle over Wikipedia-auteurs kan ook verklaren waarom sommige niet-westerse landen hebben besloten om de toegang tot Wikipedia helemaal te blokkeren. Zelfs NAVO-lid Turkije blokkeerde tussen 2017 en 2020 de toegang tot Wikipedia om “de nationale veiligheid te beschermen” nadat politieke banden met een terroristische groepering werden vermeld.

Tot slot verwijzen Amerikaanse zoekmachines en sociale mediaplatforms steeds vaker naar Wikipedia om “controversiële onderwerpen” voor gebruikers te “categoriseren” of te onderdrukken. De zojuist genoemde achtergrond kan helpen om de redenen hiervoor te begrijpen.

Medeoprichter Wikipedia vertrouwt Wikipedia niet meer
In een interview uit 2021 legde Larry Sanger, medeoprichter van Wikipedia, uit dat hij niet langer vertrouwen had in de website die hij had gemaakt. Sanger merkte in het bijzonder op dat onderwerpen en controverses die niet verschijnen in de “centrumlinkse mainstream media” niet kunnen verschijnen op Wikipedia.

In feite aanvaardt Wikipedia bijna alleen mainstream media als “betrouwbare bronnen”, terwijl onafhankelijke media, ongeacht hun kwaliteit, grotendeels worden uitgesloten. Zelfs sommige conservatieve gevestigde media zijn verboden als “onbetrouwbare bronnen”.

In een interview uit 2023 met de Amerikaanse journalist Glenn Greenwald stelde Sanger dat Wikipedia een “controle-instrument” was geworden in de handen van het Amerikaanse establishment en de inlichtingendiensten, en voegde eraan toe dat “geen enkele encyclopedie ooit zo onevenwichtig is geweest als Wikipedia”.

Sanger benadrukte dat “een groot deel van de inlichtingen- en informatieoorlog online plaatsvindt, op sites zoals Wikipedia” en dat de inlichtingendiensten “het Wikipedia-spel hebben geleerd en hun eigen mensen gebruiken om hun boodschappen over te brengen”.

Sanger heeft sindsdien geholpen bij het lanceren van twee alternatieven voor Wikipedia, Justapedia en Encyclosphere, die beide streven naar objectiviteit, neutraliteit en fatsoen. Andere Wikipedia-alternatieven zijn WikiSpooks (diepgaande politiek), Scholarpedia (wetenschappelijke onderwerpen) en Metapedia (nationaal-conservatief).

Conclusie: WikiWie?
Zoals beschreven in dit artikel begon Wikipedia twee decennia geleden misschien als een gemeenschapsproject en open encyclopedie, maar sindsdien is het steeds meer een heimelijk propagandaplatform geworden dat wordt beïnvloed door bedrijven, staatsactoren en activistische groeperingen.

Om op zijn minst een zekere mate van transparantie in Wikipedia te creëren, hebben Duitse onderzoekers een gratis webbrowser ontwikkeld met de naam WikiWho, waarmee lezers in kleur kunnen zien wie precies wat heeft bewerkt in Wikipedia. In veel gevallen ziet het resultaat er net zo dubieus uit als je zou verwachten.