Denken over Paneuropa

`Heinrich Mann Prijs´

Zo’n honderd jaar geleden, na de eerste wereldoorlog, werd er in Europa nagedacht over mogelijkheden ter voorkoming van nieuwe oorlogen. Daar hoorde ook bij het nadenken over samenwerking als de beste manier om goede betrekkingen tussen de landen te bewerkstelligen. Er werd gesproken over een Paneuropees continent dat zou reiken van de Atlantische Oceaan tot aan de Zee van Ochotsk aan de oostkant van het continent.

In die tijd werd Rusland als een Europese grootmacht beschouwd.met een grote bijdrage aan het Europese culturele leven in de negentiende en begin twintigste eeuw. Denkers van die tijd gingen er voor zitten om hun ideeёn op papier te krijgen. Ook toen waren er, net als nu, verschillende stromingen onder hen die zich een mening hadden gevormd over wat dit Paneuropa moest zijn en welke landen daarbij zouden moeten worden betrokken.

De ideeën over PanEuropa van twee van deze denkers, Heinrich Mann en Richard Coudenhove-Calergi, worden in dit artikel kort toegelicht.

Het centrale verschil van inzicht, of misschien wel het strijdpunt, tussen de oprichter van de Paneuropa-beweging Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972) en de schrijver Heinrich Mann (1871-1950) was gelegen in de houding die het toekomstige Europa tegenover Rusland zou moeten innemen.

Terwijl Coudenhove-Kalergi van mening was dat men Rusland, net als Engeland, buiten Paneuropa moest houden, was Mann het daar niet mee eens. Voor Mann was Rusland een zeer dichtbije werkelijkheid.

In een essay voor haar masterstudie Germanistik aan de Johannes Gutenberg Universität in Mainz onderzoekt Romy van Stigt de basis voor de ideeën van Mann en Coudenhove-Kalergi. Zien zij Rusland als een Europees land en zo ja, in welk opzicht? Wat weegt zwaarder: de politieke of culturele eigenschappen van het land?  Wat zijn de consequenties als Rusland niet als Europees wordt bestempeld en waar ligt dan de grens tussen Europa en Rusland? Moet Rusland als een Aziatisch land worden beschouwd? Vormt Rusland een gevaar voor Europa?

Momenteel lijken de ideeën van Coudenhove-Kalergi in Europa, althans in de Europese Unie, het discours te bepalen en de bovenhand te hebben. Zeker nu de Brexit een feit is. Coudenhove-Kalergi was namelijk voorstander van een ´klein Europa´ zonder Groot-Brittannië en zonder Rusland.

Heinrich Mann daarentegen kon zich geen verenigd Europa voorstellen zonder de twee landen. ´Er is geen Europa zonder de geboortegrond van Shakespeare´ stelde hij. Ook vond hij dat Rusland ´economisch en intellectueel´ onmisbaar was.

Ook Eric van de Beek schrijft in zijn artikel van 25 mei 2020 voor Sputniknews.com over de verschillen in denkbeelden van deze twee mannen. Daarin stelt hij onder meer dat de naam Coudenhove-Kalergi in Europa bekender is dan die van Heinrich Mann. Eén van de redenen daarvoor is dat er een Coudenhove-Kalergi Europe Prize bestaat. Sinds 1978 reikt de European Society Coudenhove-Kalergi deze prijs iedere twee jaar uit aan iemand die zich verdienstelijk heeft gemaakt voor een verenigd Europa. Merkwaardig eigenlijk dat degene die de naamgever van de prijs werd een ‘klein Europa’ voorstond.

Het Europese Huis is voorstander van een groot en soeverein Europa, een Paneuropa dus, zonder de geldverslindende en verstikkende bureaucratie, het politieke harnas en de ondemocratische besluitvorming van de huidige Europese Unie, die vooral de belangen van de financiers van de lobbygroepen lijkt te dienen.

Om nieuwe, blikverruimende ideeën en onderzoeken te stimuleren stellen wij voor om een Heinrich Mann prijs in het leven te roepen. Een prijs voor een persoon die zich actief inzet voor de verwezenlijking van een werkelijk democratisch Paneuropees continent, een continent dat in de eerste plaats zou moeten bestaan voor de mensen.

Wie doet er mee, wie heeft er een voorstel hoe dit te ontwikkelen?